با نگاهی به پراکندگی این سفرها می توان متوجه شد که از میان ۳۰ سفری که وزیر امور خارجه در دولت دوازدهم به کشورهایی از نقاط مختلف جهان انجام داده است، سهم قاره آفریقا تنها یک سفر است و آمریکای لاتین و اقیانوسیه تاکنون سهمی در این سفرها نداشته اند. سوال اینجاست که آیا اصول «دیپلماسی متوازن» در وزارت امور خارجه مورد توجه قرار می گیرد؟
بر همین اساس در ادامه گزارش به بررسی سفرهای محمدجواد ظریف می پردازیم:
«کشورهای آسیایی»
در این گزارش قاره آسیا را به تفکیک غرب آسیا (کشورهای منطقه و همسایه)، شرق آسیا و آسیای میانه لحاظ کرده ایم و از آنجا که یکی از دوابر اولویت دستگاه دیپلماسی در دولت دوازدهم تقویت روابط با کشورهای همسایه و منطقه عنوان شده است، این مهم را به عنوان اولین قسمت مورد بررسی قرار داده ایم.
کشورهای منطقه غرب آسیا و همسایه
۱- عمان
اولین سفر وزیر امور خارجه کشورمان در دولت دوزادهم سفری منطقه ای بود. مهرماه ۹۶ بود که محمد جوادظریف وزیر امور خارجه پس از ورود به مسقط پایتخت عمان با «یوسف بن علوی» همتای عمانی خود در خصوص مسائل مختلف گفتگو کرد. همچنین ظریف با «سلطان قابوس» پادشاه عمان دیدار و گفتگو داشت.
مسائل دو جانبه، منطقه ای و بین المللی، توسعه همکاری ها در حوزه های مختلف از جمله انرژی از جمله مهمترین محورهای گفتگوهای میان ظریف با وزیر امور خارجه عمان و دیگر مقامات عالی رتبه آن کشور بود.
۲- قطر
دومین سفر ظریف هم بلافاصله پس از عزیمت به عمان در مهر ماه ۹۶ به دوحه پایتخت قطر صورت گرفت. در ابتدا، وزیر خارجه کشورمان با «شیخ تمیم آل ثانی» امیر قطر دیدار کرد. در ادامه این سفر، ظریف دیداری هم با «شیخ محمد بن عبدالرحمن آل ثانی» وزیر امور خارجه قطر داشت.
گفتنی است، روابط دو جانبه با تاکید بر همکاری های اقتصادی، اوضاع جاری در کشورهای منطقه خلیج فارس از جمله موضوعات مورد گفتگو و تبادل نظر بین وزیر امورخارجه کشورمان و طرف قطری بود.
۳- ارمنستان
آذر ماه سال ۹۶ بود که ظریف به ایروان پایتخت ارمنستان وارد شد و در اولین برنامه با همتای خود دیدار و گفتگو کرد. در ادامه، نشست مشترک اقتصادی میان ایران و ارمنستان با حضور وزرای امور خارجه دو طرف برگزار شد.
دیدار با «کارن کاراپتیان» نخست وزیر ارمنستان هم از دیگر برنامه های ظریف در این سفر بود.
گفتنی است، محور مذاکرات وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با مقامات ارمنستانی، پیرامون مسائل دو جانبه، منطقه ای و بین المللی بوده است.
۴- آذربایجان
وزیر امور خارجه به منظور شرکت در نشست بین المللی قلب آسیا که آذرماه سال ۹۶ در باکو برگزار شد عازم آذربایجان شد.
در این سفر، ظریف علاوه بر دیدار با «الهام علی اف» رئیس جمهور آن کشور، با «محمد یار اف» همتای آذربایجانی خود هم دیدار و گفتگو کرد. در این ملاقات ها طرفین در خصوص طرح های انتقال انرژی و افزایش همکاری های بانکی گفتگو کردند.
۵- نشست سه جانبه وزرای خارجه ایران، آذربایجان و ترکیه - باکو
در همین ماه سفر دیگری به آذربایجان برای وزیر امور خارجه ترتیب داده شد. نشست سه جانبه ظریف، مولود چاووش اوغلو و المار محمد یاراف وزرای امور خارجه ایران، ترکیه و آذربایجان آذر ماه سال ۹۶ در باکو برگزار شد.
این پنجمین نشست وزرای امور خارجه سه کشور بود که طیف وسیعی از موضوعات و همکاری‌های ممکن در زمینه‌های مختلف اقتصادی از جمله ترانزیت، حمل و نقل، انرژی، گمرک و دیگر مسائل مورد علاقه طرفین در حوزه های فنی، تجاری و همچنین موضوعات مرتبط با همکاری‌های سیاسی و منطقه ای بویژه راه‌های کمک به صلح و ثبات هرچه بیشتر در منطقه، مورد بررسی و تبادل نظر قرار گرفت.
گفتنی است، وزیر امور خارجه کشورمان در مدت حضور خود در باکو با رئیس جمور و وزیر امور خارجه آن کشور و همچنین همتای ترک خود، دیدارهای جداگانه ای داشته و در آن ملاقات ها هر دو طرف در خصوص گسترش تعاملات و مناسبات دو جانبه گفتگو کرده‌اند.
۶- اجلاس میان دوره ای وزرای امور خارجه جنبش عدم تعهد - آذربایجان
اولین سفر سال ۹۷ محمدجواد ظریف در فروردین سال جاری به آذربایجان بود. وزیر امور خارجه ایران که به منظور شرکت در نشست سه جانبه وزرای خارجه ایران، روسیه و ترکیه به آنکارا سفر کرده بود، در اجلاس میان دوره‌ای جنبش عدم تعهد با عنوان «ترویج صلح و امنیت بین‌المللی در راستای توسعه پایدار» شرکت کرد.
۷- نشست وزرای خارجه کنفرانس اسلامی با موضوع فلسطین - استانبول
اردیبهشت سال ۹۷ نشست فوق العاده وزرای امور خارجه سازمان همکاری اسلامی درباره بررسی بررسی آخرین تحولات در سرزمین های اشغالی در ترکیه با حضور «محمدجواد ظریف» وزیر خارجه ایران برگزار شد.
گفتنی است، این نشست برای بررسی تحولات اخیر در سرزمین های اشغالی فلسطین و اعتراض به جنایات رژیم صهیونیستی در غزه و انتقال سفارت آمریکا به قدس، برگزار شده بود.
۸- عمان
وزیر امور خارجه تیر ماه سال ۹۷ در چارچوب مشورت های منظم دو جانبه با سفر به عمان با «یوسف بن علوی» همتای عمانی خود دیدار و گفتگو کرد.
گفتنی است محور گفتگوهای میان ایران و عمان بررسی روابط دو جانبه، مسائل منطقه‌ای و بین المللی بود.
۹- سوریه
محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه در صدر یک هیات سیاسی به دعوت رسمی ولید معلم وزیر امور خارجه سوریه، شهریور ۹۷ عازم دمشق شد.
این سفر با هدف گفتگو و رایزنی با مقامات سوری از جمله بشار اسد رئیس جمهور، عماد خمیس نخست وزیر و معلم همتای سوری ظریف انجام شد. در این دیدارها در خصوص آخرین تحولات این کشور و مناسبات دوجانبه وارد دمشق شد و مورد استقبال فیصل مقداد قائم مقام وزارت امورخارجه سوریه قرار گرفت.
۱۰- ششمین نشست وزرای خارجه ایران، ترکیه و آذربایجان - استانبول
ششمین نشست سه جانبه وزرای امور خارجه ایران، ترکیه و آذربایجان با حضور ظریف، چاووش اوغلو و محمد یاروف، آبان ماه سال جاری در استانبول برگزار شد.
در این نشست طرف های حاضر درباره فرصت‌های پیش روی گسترش همکاری‌ها بین سه کشور گفت‌وگو کرده و نقطه نظرات خود درباره تحولات جاری منطقه را با یکدیگر مبادله کردند.
۱۱- پاکستان
محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه آبان سال ۹۷ پس از بازگشت از ترکیه در صدر هیاتی سیاسی و نظامی به اسلام آباد سفر کرد.
در این سفر علاوه بر پیگیری آخرین اقدامات دولت پاکستان برای تامین امنیت و آزادی ۱۲ تن از مرزبانان کشورمان که توسط گروهک های تروریستی ربوده شدند، در خصوص روابط دو جانبه و مهمترین تحولات منطقه ای و بین المللی گفتگو و تبادل نظر شد.
۱۲- هجدهمین اجلاس وزرای خارجه D۸ - آنتالیا
هجدهمین اجلاس وزرای امور خارجه کشورهای D۸ با حضور وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، آبان ماه ۹۷ در هتل کورنلیای آنتالیای ترکیه برگزار شد.
گفتنی است، هشت کشور اسلامی شامل ایران، اندونزی، بنگلادش، پاکستان، ترکیه، مالزی، مصر و نیجریه عضو D۸ هستند. تجارت کنونی بین این کشورها رقمی در حدود ۱۵۰ میلیارد دلار برآورد شده ولی هدف این سازمان رسیدن به رقم ۵۰۰ میلیارد دلار است.
۱۳- نشست بین المللی دوحه- قطر
سفر ظریف به دوحه در آذر سال ۹۷ به منظور شرکت و سخنرانی در نشست بین المللی دوحه ( Doha Forum ۲۰۱۸) برنامه دیگر وزیر امور خارجه بود.
دیدار با شیخ عبدالله بن ناصر آل ثانی نخست وزیر قطر و محمد بن عبدالرحمان آل ثانی وزیر امور خارجه قطر از جمله ملاقات های ظریف در این کشور عربی بود.
توسعه و تعمیق روابط دو جانبه، امنیت و ثبات منطقه‌ای و نیز ابراز حمایت از پیشرفت مذاکرات صلح در یمن از مهمترین محورهای گفتگوهای انجام شده میان دو هیات ایرانی و قطری بود.
کشورهای آسیای میانه
۱- کنفرانس بین المللی امنیت و توسعه پایدار آسیای مرکزی- ازبکستان
آبان ماه ۹۶ بود که «کنفرانس بین‌المللی امنیت و توسعه پایدار در آسیای مرکزی» با حضور محمدجواد ظریف، در سمرقند ازبکستان آغاز به کار کرد.
ظریف در بخشی از سخنان خود در کنفرانس بین‌المللی امنیت و توسعه پایدار در آسیای مرکزی، اظهار داشت: امروزه نمی‌توان با صرف صدها میلیارد دلار امنیت را خرید و با کشتی وارد کشور کرد.
وی ادامه داد: تجاری سازی ِامنیت، مقوله و معامله تازه‌ای است که برخی قدرت های جهانی و فرامنطقه ای وارد ادبیات سیاسی کرده اند و تاسف آور اینکه مشتریان خوبی هم در این معامله دلار در برابر امنیت یافته‌اند. امروز امنیت مقوله ای پیوسته و متقابل است که درآن امنیت ِیکی در گرو امنیت ِدیگری است.
۲- نشست وزرای خارجه ۵ کشور ساحلی دریای خزر- قزاقستان
قزاقستان مقصد دیگر وزیر خارجه در مرداد سال ۹۷ بود. نشست وزرای خارجه ۵ کشور ساحلی خزر با حضور وزیران خارجه ایران، روسیه، قزاقستان، آذربایجان و ترکمنستان در بندر آکتائو برگزار شد.
کشورهای شرق آسیا
۱- چین
ظریف اردیبهشت سال ۹۷ با سفر به چین، با «وانگ یی» همتای خود در آن کشور دیدار و گفتگو کرد. مهم ترین دستورکار مذاکرات طرفین برجام و شرایط آن پس از خروج آمریکا از آن و همچنین راه های توسعه همکاری های سیاسی و اقتصادی دو جانبه بود.
۲- هند
سفر وزیر امور خارجه به هند در خرداد سال جاری انجام شد و ظریف در صدر یک هیأت بلند پایه سیاسی و اقتصادی برای بررسی آخرین وضعیت روابط دوجانبه و گسترش و تعمیق روابط دو کشور و نیز گفتگو و تبادل نظر با مقامات هندی در خصوص تازه‌ترین تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی به دهلی نو سفر کرد.
در این سفر، ظریف، با «سوشما سواراج» همتای هندی خود در دهلی دیدار کرد و مسائل دو جانبه، منطقه ای و برجام محور گفتگوها و رایزنی های دو طرف بود.
کشورهای جنوب آسیا
۱- سریلانکا
مرداد سال ۹۷ محمدجواد ظریف در سفری به سریلانکا با مقامات آن کشور دیدار و گفتگو کرد. از برنامه های ظریف در این سفر دیدار با نخست‌وزیر سریلانکا و ملاقات با همتای خود بود. روابط دوجانبه و موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی از جمله محورهای این گفتگوها بود.
راه‌های گسترش همکاری‌های دوجانبه و یافتن زمینه‌های بیشتر در روابط دو کشور گفت‌وگو کردند. نفت و انرژی، پتروشیمی، ساخت و ساز، تبادلات بانکی و کشاورزی از محورهای گفت‌وگوی وزیران امور خارجه ایران و سریلانکا بود.
۲- سنگاپور
در ادامه سفر سریلانکا، ظریف مرداد سال جاری با سفر به سنگاپور که میزبانی پنجاه و یکمین اجلاس وزیران امور خارجه کشورهای عضو اتحادیه جنوب شرق آسیا «آ سه آن» برعهده داشت ضمن شرکت در آن نشست، اسناد پیمان مودت و همکاری ایران و آ سه آن موسوم به تاک را امضا کرد تا ایران از ظرفیت‌های سیاسی و اقتصادی این اتحادیه استفاده کند.
وزیر امور خارجه با مقامات آن کشور از جمله «حلیمه یعقوب» رئیس جمهور آن کشور دیدار کرد. دیدار با «ویویان بالاکریشنان» وزیر امور خارجه سنگاپور از دیگر برنامه های ظریف در این سفر بود. گفتنی است، روابط دو جانبه، آ سه آن، مسائل منطقه ای، شرایط بین المللی از جمله مهمترین موضوعات مورد گفتگوی دو مقام ایرانی و سریلانکایی بود.
«کشورهای آفریقایی»
۱- آفریقای جنوبی
خرداد ماه سال ۹۷ ظریف در رأس یک هیات اقتصادی و سیاسی به پرتوریا پایتخت آفریقای جنوبی سفر کرد. در آن سفر ظریف با «لیندیوی سیسیولو» وزیر امور خارجه آفریقای جنوبی و رئیس جمهور آن کشور دیدار و گفتگو کرد.
محور گفتگوهای میان هیات ایرانی با مقامات آفریقای جنوبی، موضوع برجام و روابط و همکاری های دو کشور بود.
«کشورهای اروپایی»
۱- کنفرانس گفتگوهای مدیترانه ای- ایتالیا
ایتالیا نخستین مقصد ظریف به عنوان وزیر خارجه دولت دوازدهم در سفر به کشورهای اروپایی بود که آذرماه ۹۶ انجام شد. وزیر امور خارجه کشورمان در سفر یک روزه به رُم، در سومین کنفرانس بین المللی گفتگوهای مدیترانه ای شرکت و سخنرانی کرد.
علاوه بر سخنرانی در کنفرانس بین المللی گفتگوهای مدیترانه ای، دیدار با همتای ایتالیایی از دیگر برنامه های وزیر امور خارجه در ایتالیا بود.
همچنین در حاشیه این کنفرانس ظریف با ابراهیم جعفری وزیر امور خارجه وقت عراق، فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اروپا و برخی مقامات حاضر در آن نشست دیدار و گفتگو کرد.
۲- کنفرانس امنیتی مونیخ - آلمان
مقصد دوم وزیر خارجه در سفر به قاره سبز «مونیخ» آلمان بود.
بهمن سال ۹۶ ظریف به منظور شرکت در کنفرانس امنیتی مونیخ و به منظور سخنرانی در آن کنفرانس و بیان دیدگاه های ایران درخصوص مسائل مربوط به امنیت منطقه ای، بین المللی و همچنین دیدار با مقامات حاضر در آن کنفرانس به آلمان سفر کرد.
۳- روسیه
محمدجواد ظریف بهمن ماه سال ۹۶ برای دیدار با همتای روسی خود و همچنین سخنرانی در کنفرانس بین المللی باشگاه مباحثه والدای به روسیه سفر کرد. این کنفرانس بین المللی، به ابتکار باشگاه والدای روسیه و با همکاری انستیتو شرق شناسی آکادمی علوم این کشور ۳۰ بهمن ماه با سخنرانی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران و سرگی لاوروف وزیر امورخارجه فدراسیون روسیه، در مسکو افتتاح شد.
موضوع کنفرانس «روسیه در خاورمیانه، نقش آفرینی در تمامی صحنه‌ها» است.
۴- بلژیک
وزیر امور خارجه اردیبهشت سال ۹۷ در ادامه تور برجامی خود بعد از چین و روسیه راهی بروکسل آخرین و مهم ترین مقصد سفرش شد.
در این سفر وزیر خارجه علاوه بر دیدار با «فدریکا موگرینی» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، دیداری پنج جانبه با حضور وزیران خارجه انگلیس، فرانسه و آلمان به همراه رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا بر سر چگونگی ادامه اجرای برجام هم داشت.
ظریف در بروکسل دیدارهای جداگانه ای هم با وزرای خارجه کشورهای حاضر در نشست داشت و آخرین وضعیت روابط دوجانبه را با آنها مورد بررسی قرار داد.
۵- روسیه
اردیبهشت ۹۷ بود که ظریف در ادامه سفر به چین، عازم مسکو شد و با مقامات آن کشور هم در خصوص چگونگی ادامه مسیر برجام بدون حضور آمریکا وارد رایزنی شد.
وزیر امور خارجه کشورمان که به منظور شرکت در نشست سه جانبه وزرای خارجه روسیه، ایران و ترکیه در مسکو حضور داشت، با «لاوروف» همتای روسی خود دیدار و گفتگو کرد.
۶- نخستین نشست کمیسیون مشترک برجام با حضور وزرای خارجه ایران و ۱+۴ در وین
تیر ماه سال جاری بود که نخستین نشست کمیسیون مشترک برجام پس از خروج آمریکا از برجام بود که با حضور وزرای خارجه ایران و گروه ۱+۴ در شهر وین برگزار شد و وزرای خارجه در پایان نشست های خود با صدور بیانیه ای نظر مشترک خود را درباره برجام اعلام کردند.
در این بیانیه وزرای خارجه تاکید کردند: تمام طرف‌های برجام بر لزوم ادامه اجرای این توافق و پایبندی به تعهداتشان تاکید و توافق کردند که صادارت نفت و گاز و تولیدات پتروشیمی ایران باید ادامه یابد و بعلاوه نشست‌های کمیسیون مشترک، از جمله در سطح وزیران ادامه داشته باشد.
همچنین شرکت کنندگان توافق کردند تا به پیشرفت‌ها (برای حفظ برجام) تحت بازبینی دقیق ادامه دهند و کمیسیون مشترک، ازجمله در سطح وزیران کماکان تشکیل جلسه دهد تا تلاش‌های مشترک به پیش رانده شود.
۷- کنفرانس گفتگوهای مدیترانه ای - ایتالیا
آذر ماه سال ۹۷ بود که وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با ایتالیا «میلانزی» همتای ایتالیایی خود در وزارت امور خارجه این کشور دیدار و گفتگو کرد.
وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در ایتالیا با میلانزی همتای ایتالیایی خود در وزارت امور خارجه این کشور دیدار و گفتگو کرد.
۸- کنفرانس افغانستان - ژنو
ظریف در ادامه سفرهای آذرماه سال جاری به ژنو سفر کرد تا در کنفرانس ژنو افغانستان شرکت کند. بررسی آخرین تحولات آن کشور از جمله روند صلح در افغانستان و مبارزه با تروریسم از محورهای مورد گفتگو در این کنفرانس بود.
از جمله برنامه های وزیر امور خارجه دیدار با مقامات شرکت کننده در این کنفرانس و برخی مقامات کشور میزبان از جمله، اشرف غنی رئیس جمهور و عبدالله عبدالله، رئیس اجرایی افغانستان بود.
۹- نشست مشورتی سه جانبه - ژنو
در آذرماه سفر دیگری برای ظریف هماهنگ شده بود و آن هم ژنو بود. وزیر امور خارجه به منظور شرکت در نشست مشورتی سه جانبه در خصوص کمیته قانون اساسی سوریه با حضور وزرای امور خارجه ایران، روسیه و ترکیه و نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد در امور سوریه عازم ژنو شد.
گفتنی است، وزرای خارجه ایران، روسیه و ترکیه به عنوان ضامنین فرایند گفتگوهای آستانه نشستی سه جانبه را با دمیستورا نماینده دبیرکل سازمان ملل در امور سوریه برگزار کرده و در پایان بیانیه ای صادر کردند.
«کشورهای آمریکایی»
آمریکای شمالی
۱- نیویورک، سازمان ملل
هرچند این سفر ظریف در مهر ماه سال جاری در قالب سفرهای سالانه رئیس جمهور به نیویورک برای حضور در نشست سالیانه مجمع عمومی سازمان ملل انجام شد، اما به دلیل اهمیت دیدارها و نشست هایی که به ریاست ظریف در این سفر انجام شد، در این گزارش جزو سفرهای ظریف به حساب آمد.
گفتنی است، جلسه وزرای خارجه ایران و ۱+۴ در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک به ریاست فدریکا موگرینی، نماینده عالی اتحادیه اروپایی و با حضور وزرای خارجه ایران، فرانسه، روسیه، چین، انگلیس و آلمان برگزار شد.
این نشست که پیش از تلاش آمریکا برای استفاده ابزاری از شورای امنیت و اجرای نمایش علیه ایران از اهمیت ویژه ای برخوردار بود؛ حمایت اروپا، چین و روسیه از ایران و برجام و انزوای آمریکا را به روشنی به تصویر کشید.
دیدارهای جداگانه ظریف با وزرای امور خارجه فرانسه، آلمان، چین، روسیه، انگلیس و موگرینی مسئول سیاست خارجی اروپا در حاشیه این نشست از دیگر برنامه های ظریف در نیویورک بود.
حضور و سخنرانی وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در نشست روز بین المللی امحاء کامل سلاح های هسته ای هم برنامه دیگر ظریف در این سفر بود.
آمریکای لاتین
علی رغم روابط خوبی که در سال های گذشته میان ایران و برخی کشورهای همسو در آمریکای جنوبی وجود داشت، شاهد هستیم که این منطقه تقریباً از سیاست خارجی کشورمان حذف شده است و در بی توجهی خاصی از سوی مسئولین دستگاه دیپلماسی به سر می برد.
«کشورهای اقیانوسیه»
هیچ سفری به کشورهای این قاره از جهان در بازه زمانی مورد بررسی در این گزارش از سوی وزیر امور خارجه کشورمان انجام نشده است.
عدم رعایت «اصول دیپلماسی متوازن» در دستگاه دیپلماسی
لحاظ کردن اصول دیپلماسی متوازن یکی از نشانه های بالندگی سیاست خارجی موفق به حساب می آید که متاسفانه بنا بر آنچه که در بالا گزارش شده است، تا کنون در دستگاه دیپلماسی کشور شاهد آن نبودیم. «محمدرضا باقری» معاون اسبق وزیر امور خارجه هم در این خصوص گفت: «آن اصطلاح رایجی که در عرصه دیپلماسی مطرح است تحت عنوان «بُرد-بُرد» دقیقاً همین دیپلماسی متوازنی است که در آن دو طرف از یکدیگر بهره می برند، ما از آنها انتفاع خود را تامین می کنیم و آنها هم از ما متقابلاً به دنبال تامین منافع خود هستند و این یک ارتباط دو سویه و در عُرف دیپلماتیک پذیرفته شده است.»
همچنین «مهدی مطهرنیا» کارشناس مسائل بین‌الملل هم در این رابطه گفت: در یک سیاست خارجی متوازن باید بهترین و بهینه‌ترین استفاده را برای تامین حداکثر امتیازات ممکن به نفع کشور از طرق مختلف و مشخص آن به عمل آورد.
شاید یکی از مواردی که سیاست خارجی را در سال های اخیر به سمت کشورهای غربی سوق داده، موضوع برجام و رایزنی های دیپلماتیک با آنها بوده که صد البته این امکان وجود داشت که همزمان با کشورهای غربی، ارتباط مناسبی هم با کشورهای شرقی و همسایه را در دستور کار قرار دهیم، اما این مورد هم محقق نشد. «شعیب بهمن» کارشناس مسائل بین‌الملل، در انتقاد از عدم رعایت دیپلماسی متوازن در سیاست خارجی کشور، گفت: «اگر ما در دوران پس از برجام به موازات گسترش روابط خود با غربی ها با کشورهای شرقی هم سیاست توسعه روابط را پیش می گرفتیم، شاید امروز شرایط ایجاد شده متعاقب اعمال تحریم ها و حتی خروج آمریکا از برجام به نوعی برای ما آسان‌تر از شرایط فعلی بود، چرا که توسعه ارتباطات با کشورهای شرقی علاوه بر اینکه می تواند فرصت ها و گزینه‌های بیشتری را در حوزه مسائل بین المللی در اختیار ایران قرار دهد، می تواند به عنوان عاملی توازن بخش در سیاست خارجی ایران مطرح و به تحقق اهداف دستگاه دیپلماسی کشور کمک کند.»
بنا به گفته «علی‌اکبر فرازی» سفیر اسبق ایران در رومانی مسئولان سیاست خارجی نباید در سوگیری های خود در روابط با کشورهای مختلف دچار افراط و تفریط شوند و بهتر آن است که برای تامین منافع و امنیت ملی با نقاط مختلف جهان در ارتباط باشند.
وی در این باره گفت: «دیپلماسی متوازن به عنوان یکی از روش های مد نظر در هر دیپلماسی موفقی بیانگر این نکته است که نباید دچار افراط و تفریط شد، به تعبیری مجریان سیاست خارجی باید در راستای حفظ منافع ملی و تامین امنیت ملی کشورشان، ارتباطات گسترده و مناسبی را با کشورها در هر نقطه ای از جهان برقرار کنند تا نتیجه دلخواه از قِبل آن ارتباطات بدست آید.»
«نوذر شفیعی» عضو سابق کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در خصوص اهمیت رعایت دیپلماسی متوازن در سیاست خارجی گفت: «امروزه ایران باید از هر ظرفیتی برای تامین منافع ملی خود استفاده کند و برخلاف گذشته نباید ظرفیت ها و گزینه های خود را در ارتباط و تعامل با جهان محدود کنیم، نکته دیگری را که باید در قالب دیپلماسی متوازن رعایت کنیم این است که نباید دستگاه سیاست خارجی را وادار به حرکت صرف به سمت شرق یا غرب کنیم بلکه باید به اقتضاء شرایط به توسعه مناسبات با کشورهای مختلف جهان اعم از شرقی و غربی به جهت تامین حداکثر منافع کشور بپردازیم.»
بنابراین با همه توضیحات فوق و بر شمردن سفرهایی که تا کنون وزیر خارجه به کشورهای مختلف داشته است، به وضوح مشخص می شود که دستگاه سیاست خارجی کشورمان در رعایت اصول دیپلماسی متوازن ناموفق عملکرده و نتوانسته میان ارتباطات ایران با کشورهای اقصی نقاط جهان توازنی برقرار کند.
روی زمین ماندن قول و قرار ظریف با نمایندگان جلس در جلسه رای اعتماد
ظریف در جلسه رأی اعتماد از مجلس برای ابقا در سمت سکان داری دستگاه دیپلماسی در دولت دوازدهم که در ۲۵ مرداد سال ۹۶ برگزار شد، چنین وعده ای را به نمایندگان ملت داده است: «در صورتی که افتخار تداوم خدمت را با رای نمایندگان ملت بزرگ ایران پیدا کنند با توجه به چالش های موجود «دو ابر اولویت» تقویت روابط با همسایگان و حل و فصل مشکلات منطقه ای و کمک به دستیابی به اهداف اقتصاد مقاومتی و بهبود وضعیت معیشتی مردم را پیگیری خواهم کرد.»
اما با آمار ارائه شده در این گزارش مشخص می شود که نهایتاً حدود ۴۳ درصد سفرهای وزیر امور خارجه به کشورهای منطقه و همسایه اختصاص داده شده است.
به عبارت دیگر، اینکه گفته می شود بدعهدی ظریف به آنچه که در مجلس گفته بود به این دلیل است که وقتی صحبت از اولویت یک منطقه خاص جغرافیایی می شود، یعنی «حداقل باید بیشتر از نیمی از سفرهای انجام شده» به کشورهای آن منطقه بوده باشد، چرا که تعداد سفرهای وزیر خارجه شاخص مهم مورد بررسی در این گزارش است.
«سید حسین نقوی حسینی» عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در این رابطه تصریح کرد: آقای ظریف در ابتدای تصدی وزارت خارجه در دولت دوازدهم به مجلس وعده توسعه روابط ایران با کشورهای منطقه و پیرامونی را دادند همانطور که پیش‌بینی می‌شد وعده های داده شده در ارتباط با همسایگان محقق نشده و ما نتوانستیم مشکلاتی را که امکان حل آن به سادگی با گفتگو و مذاکره وجود داشت را رفع کنیم.
وی گفت: شما شاهد هستید که ما همچنان با برخی از کشورها مشکل داریم و تنش ها میان ایران و برخی کشورهای پیرامونی تداوم دارد و حتی برخی مسائل بسیار ساده بین ما تاکنون حل نشده که از جمله مسئله گروگانگیری در پاکستان یکی از آن موارد است که علی رغم تمام تلاش هایی که دستگاه‌های امنیتی برای حل این مسئله داشتند اما همچنان لاینحل مانده است.
نقوی حسینی با بیان اینکه در جلسات مشترک نمایندگان کمیسیون امنیت ملی با ظریف این مسائل را به وزیر امور خارجه منتقل کرده‌ایم، افزود: ما با آقای ظریف در خصوص اهمیت توسعه روابط با کشورهای پیرامونی و همسایگان در جلسات متعددی صحبت های خوبی داشتیم که باید منتظر ماند و دید نتیجه این صحبت ها چه خواهد بود.
باز هم در بین کشورهای همسایه سهم کشورهایی از جمله افغانستان، ترکمنستان و عراق که اصلاً در سفرهای وزیر امور خارجه وجود ندارد و البته بر کسی پوشیده نیست که ایران در برهه ای که از سوی آمریکا شدیدترین تحریم ها را تجربه می کند و دشمن با تمام تلاش خود درصدد به انزوا کشاندن ایران است، کشورهای همسایه می توانند منافع اقتصادی ایران را تامین کنند.
بازارهای مناسب ۱۵ کشور همسایه، یکی از فرصت های ایران است که بتواند با تعامل گسترده با آنها منافع اقتصادی کشور را تامین کرده و در سایه همکاری های اقتصادی، در حوزه های سیاسی، نظامی و فرهنگی روابط خود را با آنها افزایش دهد.